Dıgıtal dünyanın olmazsa olmazlarından biri de PiL’dir.
PİLLER
Piller biliyorsunuz elektrik enerjisini depolayan araçlardır. Pillerin tarihte ilk kullanıma başlanmasından bu yana biçimleri çok değişmiş ve birçok tipte üretilmiş durumdadır. Piller enerjiyi depolama, kullanımlarına veya dış biçimlerine göre değişik sınıflara ayrılırlar. Pillerin doğru kullanımına dikkat ederseniz fotoğraf makinelerinizden elde ettiğiniz verim daha fazla olacaktır.
Pil Kapasitesi
Genel olarak pilin depoladığı enerji miktarı “amper-saat” yada kısaca “Ah” ile belirtilir. Böylece 1 Ah kapasitesindeki bir pil 1 saat boyunca 1 amperlik akım yaratabilir. Bu birimin binde birine ise mili amper-saat (mAh) denir. Piller daha az güç gerektiren işlerde kullanılırsa, örneğin 100 mA akım yeterli olacaksa, 1 Ah (1000 mAh) gücündeki bir pil 10 saat boyunca enerji sağlayacaktır. Genel olarak mAh birimi pillerin depoladıkları enerji kapasitesinin ölçüsü olarak kullanılır. Bu değer büyüdükçe pillerin depoladığı enerji artacaktır.
Fakat pratikte bu belirtilen değerlerden farklı sonuçlar elde edilir. Pil üreticileri kapasiteyi pilin deşarj kapasitesinin %5’i kullanılırken ölçerler. Bu değerin seçilmesinin nedeni pilin bu biçimde en etkin bir biçimde enerji deşarjı sağlamasıdır. Böylece siz pili kullanırken deşarj kapasitesi %5’ten farklı ise pilin üzerinde yazan mAh değerinden farklı bir sonuç alacaksınız.
Pilin Üzerindeki Yazılar
Bir pili elinize aldığınızda öncelikle kutuplarına ve voltajına dikkat etmelisiniz. Kutuplar (+) veya (-) olarak pilin her iki ucunda belirtilmiştir. Bunlara bakarak pilleri kullanacağınız aletin içine doğru olarak yerleştirin. Doğru yerleştirme biçimi genellikle pil yuvasının içinde veya kapağında gösterilmiştir. Voltaj ise doğru pili kullanmanıza yardım eden bir bilgidir. Pili kullanacağınız araç tartı aleti veya saat gibi hassas bir elektronik alet ise düşük voltajlı pilleri tercih etmemelisiniz.
Piller üzerinde pilin tipi ve şarj edilip edilemeyeceği de yazılıdır. Örneğin “Ni-MH” ve “Rechargeable” yazılarını gördüyseniz pilinizin nikel metalhidrit yapısında ve şarj edilebilir olduğunu anlarsınız. Şarj edilebilir piller üzerinde ayrıca enerji depolama kapasitesi de mAh biriminde belirtilir. Örneğin 750 mAh yazılı ise ideal koşullarda 10 saat boyunca 75 miliamper güç elde edebilirsiniz. Yüksek rakamlar daha çok voltaj demektir.
Piller üzerinde çevre kirliliği ile ilgili bilgileri ve önerileri de göreceksiniz. Örneğin birbirini takip eden üçgen biçiminde okların bulunduğu grafik pilin geri dönüşebilir materyalden yapıldığını gösterir. Yani bitmiş pilinizi belediyelerin veya satıcı şirketlerin kurduğu sisteme verirseniz, pil içindeki kimyasal maddeler veya metaller ayrılarak tekrar kullanılır. Kullanılmış pillerin normal çöpe atabileceğiniz konusundaki bilgiyi de yine pilin üzerinde görebilirsiniz.
Pil Türleri
Piller kullanım biçimlerine göre ikiye ayrılırlar. Tek kullanımlık yani kullanılırken zaman içinde enerjisi biten ve daha sonra atılan pillere “Birincil Piller” denir. Bittiklerinde şarj edilip tekrar kullanılabilen pillere ise “İkincil Piller” denir. Kullanıcıların aklına hemen bu kadar çok sayıda pil türü arasında nasıl seçim yapacağı gelecektir. Aşağıda bu konudaki bilgileri okuyacaksınız.
Birincil Piller (Şarj Edilemeyen Piller)
Çinko Karbon Pili (Standard Karbon, Leclanche Pili)
Bu tip 1860 yılında Fransız Georges Leclanche tarafından üretilmiş ve ticari olarak başarılı olmuş ilk pildi. Bu pilde çinkodan yapılmış bir kutu hem negatif elektrot görevi görür hemde yarı sıvı elektroliti korur. Karbon olan pozitif elektrot ise bu elektrolit içindedir. Bu pillerin yapısı basittir ve ucuzdurlar fakat kapasiteleri zayıftır. Kalem pil (AA) tipinde olanlardan 500-1000 mAh güç alınabilir. Zaman içinde kendiliğinden boşalması çok az orandadır. Bu pillerin piyasada “heavy duty” veya “ultra” olarak adlandırılan güçlendirilmiş tipi de vardır fakat bunun da güçü çok fazla değildir.
Sonuçta standard piller fotoğraf makinesi gibi çok güç gereken araçlarda kullanılmazlar. Tekrar sarj edilemezler, bunun yanında özel bir yöntemle yokedilmeleri gerekmez. Fakat dikkatli olunmazsa, özellikle ömürlerinin sonuna doğru içindeki elektroliti pil dışına akabilir ve korozif etkisi nedeniyle içinde bulunduğu elektronik araca zarar verebilir. Dezavantajları nedeniyle zorunluluk halleri dışında bu pilleri kullanmanızı önermiyoruz. Bu piller fotoğraf makinesi gibi yüksek güç gerektiren araçlarda kullanılmaz.
Alkalin Pil
Elektrotlar çinko ve manganez oksittir, elektrolit ise baziktir. Bu piller alkalin (bazik) ismini de buradan alır. Bu günlerde piyasada kolayca ve eskiye göre daha ucuz olarak bulunmaktadır. Bu piller oldukça güçlüdürler. Bu pillerin değişik markalardaki güçleri çoğu zaman birbirine benzer. Alkalin pillerin daha fazla güç sağlayan tipleri de vardır. Bunlar fotoğraf makinesi veya oyuncaklar gibi yüksek güç gerektiren araçlarda kullanılırlar. Kalem pil olarak normal tipleri 2400 mAh güç üretirler. Kullanılmadan beklendiğinde kendiliğinden boşalma hızı oldukça düşüktür. Bu tip pillerde genellikle son kullanma tarihi pilin üzerinde yazılıdır. Buradan da görebileceğiniz gibi bu piller rahatlıkla yedi yıl rafta bekleyebilir. Bu süreyi daha sağlıklı bir biçimde geçirmek istiyorsanız pilleri buzdolabında saklayabilirsiniz.
Alkalin piller tekrar şarj edilemezler, fakat tekrar şarj edilebilen alkalin piller de üretilmektedir. Fakat ne tipte olursa olsun alkalin pillerin tekrar şarj edilmeleri ile verimli bir kullanım sağlanamaz. Eskiden alkalin pillerin içlerinde civa bulunuyordu, fakat daha sonra pillerde civa kullanımı yasaklandı. Eski tarihlerde üretilmiş civa içeren pilleri bittikleri zaman çöpe atmayın, bunları belediyelerin veya satıcı kuruluşların kurduğu geri dönüşüm sistemlerine vermelisiniz. Civa içermeyen pilleri ise normal çöpe atabilirsiniz. Piller üzerinde civa içeriği olmadığı örneğin “%0 Mercury-Cadmium” yazısıyla belirtilir.
Lityum Pil
Pozitif elektrot manganez oksit, negatif elektrot ise lityumdan elektrolit ise propilen içinde çözündürülmüş lityum perklorattan oluşur. Bir lityum pil biriminde 3 volt potansiyel sağlanır ve bu potansiyel pilin ömrü boyunca yaklaşık sabit kalır. Yapısında bulunan maddelerin hafif olmaları nedeniyle bu piller oldukça hafiftirler. Bunun yanında kullanılmadığı zamanlarda kendiliğinden boşalması son derece az orandadır ve pratikte kullanılmadan on yıl boyunca bekletilebilir. Düşük ortam sıcaklıklarında diğer pil türlerine göre daha sorunsuz biçimde çalışır. Bu piller yüksek enerji sağladıklarından fotoğraf makinesi ve flaşlar gibi güç gerektiren araçlarda kullanılırlar.
Bu pillerin ismini şarj edilebilen Li-Ion (Lityum-İyon) pillerle karıştırmamalısınız. Lityum piller şarj edilemezler hatta şarj edilmeye çalışırsanız patlayabilir. Bu konuda lityum piller diğer pil türlerine göre çok daha tehlikelidirler.
Lityum piller fotoğraf makinelerinde sıklıkla kullanılmaktadırlar. Bu piller yüksek güçleri ve dayanıklı olmaları açısından avantajları varsa da oldukça pahalıya satıldıklarından giderek daha az sayıda marka bu pilleri ürettikleri araçlarda tercih etmektedir.
İkincil Piller (Şarj Edilebilen Piller)
Nikel-Kadmiyum Pil (Ni-Cd veya NiCad)
Bu tür pillerde elektrotlar nikel-hidroksit ve kadmiyum, elektrolit ise potassium-hidroksit içerir. Bu piller şarj edilebilirler yani içlerinde hiç enerji kalmayıp bittiklerinde özel şarj aletleri kullanarak tekrar doldurursunuz. Bu büyük kolaylık ve tasarruf sağlar.
NiCd piller diğer şarj edilebilir pil türlerine daha ucuzdurlar ve 500-1000 defa şarj edilebilirler. NiCd pilleri tam boşalmadan şarj ederseniz pil bunu “anımsar” ve şarj kapasitesini düşürür. Böylece ardarda tam boşalmadan yapılan şarjlar pilin ömrünü kısa sürede tamamlamasına neden olur.
NiCd piller içlerinde çevreye zararlı kimyasal maddeler içerir. Bu yüzden bunları atmak isterseniz bozuk pillerinizi belediyelerin veya satıcıların oluşturduğu geri dönüşüm sistemine bırakmalısınız.
NiCd piller üreticisine göre biraz değişse de genellikle diğer şarj edilebilir pil tiplerine göre çok düşük miktarda enerji depolarlar. Örneğin AA tipinde bir NiCd pil en fazla 900 mAh enerji depolarken, NiMH pillerde bu değer 2500 mAh olabilir. Ni-Cd piller 1,2 voltluk bir potansiyel üretirler ve bunu pilin içindeki enerji bitmesine yakın zamanlara kadar devam ettirebilirler. Voltajın düşük olması bazı elektronik aletlerin çalışmasını engelleyebilir. Tek pil kullanan aletlerde voltajın 1,5 volttan 1,2 volta düşmesi önemli olmayabilir, fakat dört pil kullanılması gerekiyorsa voltaj 6’dan 4,8 volta düşecektir. Ni-Cd pil kullanmak isterseniz bunu da gözönünde bulundurmalısınız. NiCd pillerin güçlerinin düşük olması, bellek etkisine sahip olmaları ve çevreye zararlı etkilerinden ötürü kullanımını tavsiye etmiyoruz.
Nikel-Metal Hidrit Pil (Ni-MH)
Bu tip pillerin yapısı biraz daha karışıktır. İçlerinde titanyum, nikel, kobalt, manganez, alüminyum, vanadyum, zirkonyum, krom ve demir bileşikleri vardır. Bir pil birimi 1,2 volt potansiyel üretir ve enerji depolama kapasitesi oldukça fazladır. Ni-MH pillerde de bir miktar bellek etkisi vardır. Yani bu pilleri tam boşalmadan şarj ederseniz tam kapasiteyle kullanamazsınız. Fakat böyle bir yarım şarjdan sonra tam boşalmaya izin verirseniz bellek etkisi yok olur. (Belki de bu yüzden bazı Ni-MH pil üreticileri bellek etkisi olmadığını belirtmektedirler.)
Ni-MH piller uygun koşullarda kullanım durumunda yaklaşık 500 kez şarj edilebilirler. Kış mevsiminde olduğu gibi düşük ısılarda rahatlıkla kullanılabilirler. Özellikle yeni modeller 2400 mAh enerji depolayabilirler. Depoladıkları enerji miktarı yaklaşık eşit olduğu için zorunlu durumlarda şarj edilemeyen pillerle karışık olarak kullanılabililer. Yüksek güçte elektrik verebileceği için fotoğraf makineleri ve oyuncaklar gibi aletlerde kullanılabilirler. Özel bir yokedilme işlemi yoktur, normal çöpe atabilirsiniz.
Li-Ion Pil (Li-Ion)
Bir Li-Ion pil birimi 3,6 volt üretir. Li-Ion piller zamanımızda teknolojik yeniliklerle giderek daha güçlü olarak üretilmektedir. Fotoğraf makinelerinde de giderek daha fazla modelde bu piller tercih edilmektedir. Fotoğraf makinenizi seçerken bu pilleri kullanan modellere öncelik vermenizi öneririz.
Li-Ion piller diğer şarj edilebilir pillere oranla daha güçlüdürler. Şarj edildikten sonra enerjiyi daha uzun süre saklayabilirler ve ağırlıkları da daha azdır. Düşük ısılarda örneğin kışın açık havada diğer pillere göre daha iyi çalışırlar. Bu pillerin diğer bir avantajı da kullanılmadan boşalma hızının yavaş olmasıdır. Li-Ion piller ayda %5 oranında boşalırken, NiMH ve NiCd piller %20-30 oranında boşalır.
Li-Ion piller kullanılmadıkları zaman serin bir ortamda, yarı dolu olarak saklanmalıdırlar. Tam şarjlı olarak beklerse Li-Ion piller her yıl kapasitelerinin %20’sini kaybederler, bu kayıp %40 dolu olarak bekletilirse yılda %4’e düşer. Fotoğraf makinenizi uzun süre kullanmayacaksanız pilinin bir miktar boşalmasını sağlayıp kapatmalısınız.
Li-Ion pillerin tam boşaltılarak tekrar şarj edilmeleri ömürlerini kısaltır, pratikte bu piller 300 ile 500 tam şarj ömrüne sahiptirler. Uygun koşullarda Li-Ion pillerde bellek etkisi yoktur. Fotoğraf makineniz için yedek Li-Ion pil almanız durumunda kullanmadan bekletirseniz bu pil kullanılan pilden daha çabuk ömrünü tamamlayacaktır. Bu yüzden yedek pillerinizi de dönüşümlü olarak kullanmalısınız.
(S Sarı’dan alınmıştır)